Alle Nederlanders krijgen noodboekje thuis: bereid je voor op een ramp

Alle Nederlanders krijgen vanaf volgende week een boekje in de brievenbus met de titel 'Bereid je voor op een noodsituatie'. Doel is burgers bewust te maken van de gevolgen van rampen zoals overstromingen, oorlog of cyberaanvallen.

In de 33 pagina's tellende overheidsbrochure, die tussen 25 november en 10 januari wordt bezorgd, staan tips voor de eerste drie dagen van een ramp. De overheid en hulpdiensten kunnen dan nog niet iedereen te hulp schieten, dus moeten burgers zelfredzaam zijn.

De roep om mensen voor te bereiden op noodscenario's klinkt al langer. NAVO-chef Rutte zei vorig jaar dat het vanwege de Russische dreiging tijd is ons "geestelijk voor te bereiden op oorlog". De Nederlandse regering schaarde zich achter die oproep en voegde toe dat naast oorlog ook scenario's als overstromingen en pandemieën denkbaar zijn.

Gevolg was dat veel Nederlanders overlevingspakketten kochten. Toch kan het met de bewustwording nog beter, zeggen experts.

Lege supermarkten en geen online communicatie

Wie het boekje openslaat, stuit op doemscenario's die we vooral kennen uit films. Als hackers ons stroomnetwerk met succes aanvallen, kunnen we binnen enkele uren al niet meer communiceren met vrienden en familie. Benzinepompen zullen sluiten, supermarkten raken leeg en het is niet meer zeker dat er water uit de kraan komt. Een paar uur later zit je onder een dekentje naast een brandende kaars samen met de buren naar de noodradio te luisteren.

Boezemt dit scenario niet vooral angst in? Volgens demissionair minister Brekelmans van Defensie is het tegenovergestelde de bedoeling: als mensen goed nadenken over de eerste 72 uur van een ramp, worden ze weerbaarder en voelen ze zich juist veiliger.

Nodig is de brochure zeker, vindt Brekelmans. Hij wijst er in Nieuwsuur op dat er al dagelijks cyberaanvallen plaatsvinden en dat Russische schepen op de Noordzee spioneren. "Wellicht treffen zij voorbereidingen voor sabotage die vitale infrastructuur kan raken. Het zou zomaar kunnen dat Rusland de komende jaren meer risico's neemt."

Wat kan je doen?

Het boekje spoort mensen opnieuw aan een noodpakket te maken met daarin onder meer kopieën van identiteitsbewijzen, een plattegrond van de buurt en een fluitje om aandacht te trekken van hulpdiensten.

Daarnaast adviseert de overheid na te denken over noodscenario's. Wie haalt de kinderen van school als digitale communicatie wegvalt? Hoe moet het met de buurvrouw die slecht ter been is?

Op sommige plekken oefenen burgers al met noodscenario's. Aanleiding: de overstromingen in Limburg in 2021:

Campagnes als deze zijn hard nodig, zegt Ot van Daalen. Hij is als advocaat gespecialiseerd in cyberveiligheid en schreef een boek over rampen die Nederland kunnen treffen. "We zijn enorm kwetsbaar en de vraag is of we dat voldoende weten."

De grootste gevaren ziet Van Daalen als ons internet uitvalt en kritieke infrastructuren dreigen weg te vallen. Denk aan sluizen die niet meer gesloten kunnen worden met overstromingen tot gevolg. Dat kan er dan weer toe leiden dat essentiële datacentra onderlopen, met weer nieuwe rampzalige gevolgen. "Het zijn juist die verbindingen waarvan het meeste gevaar uitgaat."

Bijna overstroming in Amsterdam

Het is goed dat het demissionaire kabinet deze campagne opzet, vindt de veiligheidsdeskundige. Tegelijkertijd is het ook de overheid zelf die een tandje moet bijzetten, zegt hij.

Als voorbeeld noemt Van Daalen het hoogwater in Amsterdam in 2023: bij het spuicomplex in IJmuiden waren alarmsystemen uitgezet omdat ze te vaak afgingen en bovendien te veel lawaai maakten. Gevolg was dat de hoofdstad ternauwernood ontsnapte aan een overstroming.

Demissionair minister Brekelmans zegt dat zijn defensieapparaat bij een ramp alles uit de kast zal trekken. Maar: "Als er iets heel groots gebeurt, is er geen enkele overheid die bij ieder huis kan helpen." Bovendien, zegt hij, kan het zomaar zijn dat het Nederlandse leger de komende jaren meer middelen richting Oost-Europa stuurt. "In zo'n situatie moet de samenleving meer voor zichzelf kunnen zorgen."

Volgens Brekelmans heeft een zelfredzame samenleving ook een preventieve werking: onze tegenstanders zouden erdoor ontmoedigd worden. "Als je weet dat een aanval ons niet ontwricht, heeft het ook niet zo veel zin het te proberen."