Heel Nederland op rampoefening? 'Voer een dag zonder stroom of water in'

Ze doelt op landelijke - of eventueel regionale - oefendagen waarop Nederlanders bijvoorbeeld een dag zonder stroom, water of digitaal betalingsverkeer moeten overleven. Niet alleen een individuele survivalcursus, maar een dag waarop alle mensen en bedrijven echt geen toegang hebben. Volgens de denktank is dat de beste manier om ons voor te bereiden.

Het is een van de aanbevelingen die de denktank doet in het rapport Weerbaarheid by Design. Daarin analyseert de denktank de dreigingen waarmee Nederland te maken krijgt. Die zijn volgens DenkWerk complexer geworden: van geopolitieke spanningen tot klimaatverandering. De dreigingen kunnen elkaar ook veroorzaken of versterken. Het overheidsbeleid is volgens de denktank nu te veel gericht op de individuele verantwoordelijkheid. Samenwerking tussen burgers, bedrijven en bestuurders is juist nodig.

"Een noodpakket is bij uitstek een individueel pakket", benadrukt Baarsma. Zij is lid van de denktank en daarnaast hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam en hoofdeconoom bij PwC. "Je kunt niet weerbaar zijn in je eentje." Niet iedereen hoeft wat haar betreft een eigen radio te hebben. "Je kan beter in je buurt kijken. Wie heeft een radio, wie heeft een EHBO-cursus gedaan en wie heeft een noodaggregaat?"

Noodpakketten voor burgers zijn alleen symbolisch, stelt de denktank. "Symbolen zijn ook belangrijk", zegt Baarsma. Bijvoorbeeld als het mensen aan het denken zet over weerbaarheid. Maar hoe het nu gebracht wordt, als 'koop een noodpakket en je bent klaar...' Er is echt veel meer nodig."

De denktank benadrukt dat dit niet alleen een taak voor de landelijke overheid is, maar dat iedereen meer kan samenwerken. Zo kan een gemeente hackathons organiseren en de beste oplossingen uit een buurt verzamelen, stelt Baarsma voor.

Niet alleen burgers, maar ook bedrijven of veiligheidsregio's zouden hiermee aan de slag kunnen gaan. "Wat doet zo'n veiligheidsregio als 24 uur lang het water uitvalt?", geeft Baarsma als voorbeeld. "Dat op zo'n niveau lessen worden getrokken." Zij benadrukt dat je het beste kan leren als het voor het echie is. "Van processen op papier word je niet weerbaar", zegt Baarsma. "Daarom moeten we het een keer gepland doen." De datum kan bijvoorbeeld al een jaar van tevoren worden bepaald.

Het valt moeilijk voor te stellen dat Nederland echt zo'n oefendag zal invoeren. Wat zou het bijvoorbeeld betekenen voor de economie? "Soms moet je investeren voordat je de baten hebt", reageert Baarsma. "Als een idee niet haalbaar is, dan doe je iets anders."

Een andere suggestie is de invoering van een maatschappelijke diensttijd. "Dat gaat niet alleen om een militaire diensttijd, maar kan ook om onderwijs of zorg gaan", legt Ruth Smalbraak uit, roulerend lid bij DenkWerk. Dit haalt mensen uit hun bubbel.

"Door te mengen op regio, achtergrond en opleidingsniveau ontstaat wederzijds begrip", staat in het rapport. DenkWerk denkt niet aan een eenmalige diensttijd voor jongeren, maar iets dat meerdere keren terugkeert in iemands leven. "Bijvoorbeeld rond het twintigste, veertigste en zestigste levensjaar."

Daarnaast raadt de denktank aan de samenleving anders te organiseren. Nu draait alles om efficiëntie, maar in het geval van een ramp zijn buffers belangrijk. Bijvoorbeeld als het gaat om water of stroom.

"Een ander voorbeeld is dat de overheid ingrijpt bij desinformatie die wordt verspreid op sociale media", zegt Smalbraak. "Bijvoorbeeld rondom verkiezingen." Dat kan bijvoorbeeld door bestaande oplossingen beter in te zetten of te handhaven, zoals meer factcheckers inzetten of mensen laten oefenen met desinformatie herkennen.

De onderzoekers hebben veel naar Finland gekeken. Dat land zet altijd al in op weerbaarheid, omdat de Finnen op een eventuele aanval van Rusland voorbereid willen zijn. Nu is het ook tijd voor Nederland om voorbereid te zijn, vindt DenkWerk. "Die voorbereiding is breder dan alleen militair", benadrukt Baarsma.

Daarom pleit de denktank ervoor een deel van de verwachte NAVO-norm van 5 procent voor deze brede weerbaarheid in te zetten. "Voor lang niet alle weerbaarheid heb je een leger nodig."